บันทึกเรื่องล้ำในไพรลึก ตอนที่ 3....“สหายไฟ ผู้จุดไฟ สปท.”

ชลธิรา สัตยาวัฒนา

“เดือนเพ็ญ… แสงเย็นเห็นอร่าม
นภาแจ่มนวลดูงาม
เย็นยิ่งหนอยามเมื่อลมพัดมา
แสงจันทร์นวลชวนใจข้า
คิดถึงถิ่นที่จากมา
คิดถึงท้องนาบ้านเรือนที่เคยเนา”
ความรับรู้ความเข้าใจที่มีต่อเพลง “คิดถึงบ้าน” ประพันธ์เนื้อร้องและใช้ทำนองเพลง ‘พม่าเห่ ๒ ชั้น’ (ท่อนแรก) โดย อัศนี พลจันทร มิได้มีปัญหาเพียงเฉพาะด้านเนื้อเพลงที่ ‘บอกเพลง’ ต่อ ๆ กันมา (เฉกเช่นเพลงพื้นบ้านแนวมุขปาฐะแต่ดั้งเดิม) จนบางถ้อยคำอันเป็น ‘กวีวัจนะ’ ผิดเพี้ยนหรือหลากเลื่อนไป ดังที่กล่าวมา เช่น
จาก “เดือนเพ็ญ แสงเย็นเห็นอร่าม” เป็น “เดือนเพ็ญ สวยเย็นเห็นอร่าม” และ
จาก “บอก เขา น้ำ นา” กลายเป็น “บอก เขานะนา”
แม้แต่ ‘ที่มาที่ไป’ ของเพลงนี้ก็ยังเป็น ‘ปริศนาไขว้’ กันไปมา ชวนให้ต้องขบคิดไขข้อข้องใจอีกไม่รู้แล้ว…
ปรัศนีของอัศนี พลจันทร ถอดรหัสจากกรณีเพลง “คิดถึงบ้าน”
ในขณะที่คุณโกลิศ พลจันทร ลูกชายของ “นายผี ~ อัศนี พลจันทร” ให้สัมภาษณ์ทบทวนความทรงจำว่า ‘คุณพ่อ’ แต่งเพลง “คิดถึงบ้าน” ที่กรุงปักกิ่ง โดยที่คุณโกลิศก็อยู่ที่นั่นด้วยนั้น ข้อมูลที่เผยแพร่เป็นทางการจากฝ่ายผู้เคยร่วมงานสถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย (สปท.) จัดพิมพ์โดย “กลุ่มเพื่อน สปท.” กลับระบุว่า อัศนี พลจันทร แต่งเพลงนี้ที่เวียดนาม ดังความว่า :
“ผลงานของ ‘สหายไฟ’ ซึ่งเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางอีกชิ้นหนึ่งในบรรดางานเขียนที่ทรงคุณค่ามากมายของท่านที่มอบให้กับวงการวรรณกรรม คือบทเพลงอมตะชื่อ “คิดถึงบ้าน” หรือที่รู้จักกันในเวลาต่อมาในชื่อเพลง “เดือนเพ็ญ” …
ไม่เป็นที่แน่ชัดว่าสหายไฟแต่งเพลงนี้ในวันที่เท่าไหร่ แต่สหายผู้ปฏิบัติงานใน สปท. ประมาณไว้ว่า น่าจะแต่งขึ้น ‘ก่อนเดือนมิถุนายน ปี พ.ศ. 2506 (ค.ศ.1963) ซึ่งเป็นช่วงที่สหายไฟอยู่ใน สปท.ที่เวียดนาม’ ก่อนที่จะย้ายไปปฏิบัติงานที่อื่น…” (กลุ่มเพื่อน สปท, ที่นี่ สปท. สำนักพิมพ์แสงดาว, 2565: น.56.)
สหายผู้เคยร่วมงาน สปท.ระยะบุกเบิก ระบุเงื่อนเวลาที่แต่งเพลงและพิกัดสถานที่ ขณะ ‘นายผี’ หรือ ‘สหายไฟ’ ปฏิบัติการสำคัญระดับองค์กรปิดลับของ พคท.ในประเทศเวียดนาม ไว้ราวกลางปี ค.ศ.1963 และยังให้ข้อมูลสถานที่และเวลาหลังจากเดินทางออกจากเวียดนามอย่างชัดเจนว่า :
“ด้วยความรู้ความสามารถทางอักษรศาสตร์ไทย และการแปลภาษาต่างประเทศของท่าน…เมื่อ ‘สหายไฟ’ ปฏิบัติงานที่ สปท.ได้ประมาณปีเศษ คือในปลายปี พ.ศ. 2506 (ค.ศ.1963) ท่านก็ได้รับภาระหน้าที่ใหม่จากพรรค (พคท.) ให้เดินทางไปเข้าร่วมกับสหายอีกสองท่านในทีมแปล “สรรนิพนธ์เหมาเจ๋อตง” ที่กรุงปักกิ่ง โดยมี ‘สหายนพ’ มารับช่วงการเป็น บรรณาธิการ สปท. แทนนับแต่นั้น” (กลุ่มเพื่อน สปท. อ้างแล้ว, หน้าเดียวกัน.)
นอกจากนี้ยังมีเรื่องราวรองรับบริบทให้ภาพน่าเชื่อถือ ด้วยคำบอกเล่าจากสหายรุ่นบุกเบิก อ้างถึงเพลง “คิดถึงบ้าน” ด้วยว่า
“ต่อมาเพลงนี้ก็ได้กลายเป็นเพลงที่สหายหญิงใน สปท.หลายคนร้อง เพื่อคลายความคิดถึงบ้าน” (กลุ่มเพื่อน สปท. อ้างแล้ว, หน้าเดียวกัน.)
ไม่เพียงเท่านี้ ยังมีความต่อท้ายด้วยว่า เพลง “คิดถึงบ้าน” ของ ‘สหายไฟ’ ได้รับใช้ในการ “ร้องบนเวที เมื่อมีงานเลี้ยงภายในสถานีในช่วงเวลานั้นอยู่บ่อย ๆ” (กลุ่มเพื่อน สปท. อ้างแล้ว, หน้าเดียวกัน.)
หากเป็นเช่นว่าจริง เรื่องเล่านี้ดูเหมือนจะชี้ชัดเจนด้วย ‘เหตุการณ์’ ในทำนองย้อนทวน ‘ความหลังครั้งหนึ่งยังจำได้’ โดยมีบริบทรองรับ สหายผู้ร่วมปฏิบัติการ สปท. รุ่นบุกเบิก ฟื้นความหลังสรุปความได้ว่า
ความทรงจำที่ 1 : ‘สหายหญิง’ ร้องกันเมื่อคิดถึงบ้าน
ความทรงจำที่ 2 : ได้มีการร่วม ‘ร้องเพลง “คิดถึงบ้าน” กันในงานเลี้ยงภายในของ สปท. ในห้วงเวลาที่ ‘สถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย’ ระยะบุกเบิก ตั้งอยู่ ณ พื้นที่แห่งหนึ่งในประเทศเวียดนาม
หลักฐานจากความทรงจำโดยอ้างเหตุการณ์ต่างกรรมต่างวาระนี้ ชวนให้เชื่อถือได้ว่า ‘นายผี’ อัศนี พลจันทร แต่งเพลง “คิดถึงบ้าน” ที่ประเทศเวียดนามจริง
พิเคราะห์จากช่วงเวลาแล้ว ขณะนั้นเวียดนามยังอยู่ในภาวการณ์สงครามต่อต้านการยึดครองของลัทธิล่าอาณานิคมตะวันตก มิใช่ที่ปักกิ่ง เมืองหลวงของสาธารณรัฐประชาชนจีน ซึ่งดำเนินสงครามปฏิวัติปลดปล่อยประเทศได้สำเร็จแล้ว
ความข้อนี้ทำให้ลงความห็นเชิงพื้นที่ได้ แต่ก็ก่อให้เกิดคำถามเป็น “ปริศนา” ชุดใหม่ ให้ต้องขบคิดกันต่อไปอีก
หากเป็นเช่นว่านั้นจริง…ก็ค่อนข้างจะเป็นเรื่อง “แปลก” เอามาก ๆ หรือไม่ … ที่ใน “หนังสือปกขาว” ว่าด้วยเรื่องราวของ สปท. ไม่มีเพลง “คิดถึงบ้าน” ในส่วนของบัญชีรายชื่อเพลง และแน่นอนเมื่อเป็นเช่นนั้น...เนื้อเพลงก็ย่อมไม่ปรากฏ
“หนังสือปกขาว” เล่มสำคัญ อันมีชื่อว่า ที่นี่...สถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย จัดทำโดย “กลุ่มเพื่อน สปท.” เล่มหนา ความยาวถึง 520 หน้า รายงานเรื่องราวประวัติของ สปท. ตั้งแต่เริ่มบุกเบิก ก่อตั้ง ปฏิบัติการ ระบุชื่อ ‘สหายฟืน’ เป็นบรรณาธิการต้นฉบับ ภายในเล่มมีบันทึกความทรงจำของผู้ร่วมงาน สปท. มากมายหลายคน และรวบรวมรายชื่อเพลงและเนื้อเพลงต่าง ๆ ที่ออกอากาศทาง สปท. บอกถึง “เบื้องหลัง” ที่มาที่ไปของเพลงต่าง ๆ ทั้งก่อนเปิดสถานี (ตั้งแต่ พ.ศ.2505), ระหว่างเปิด สปท.ที่เวียดนาม, และเมื่อโยกย้ายที่ตั้ง สปท. มาทำการ ณ เมืองคุนหมิง มณฑลยูนนาน, จนกระทั่งจำต้องปิดสถานี (พ.ศ.2522) รวมระยะเวลาทั้งสิ้น 17 ปี บรรจุรายชื่อเพลงไว้ 129 เพลง พื้นที่ในหนังสือซึ่งรวบรวมเนื้อเพลงไว้มีถึง 160 หน้า แต่ทว่าไม่มีทั้งชื่อเพลงและเนื้อร้อง “คิดถึงบ้าน” ปรากฏอยู่ในหนังสือปกขาวเล่มสำคัญนี้เลย (กลุ่มเพื่อนสปท., อ้างแล้ว, 2565, บทที่ 4: น.148-309.)
ความย้อนแย้งนี้ เป็นเรื่องชวนขบคิดและน่าถกแถลงกัน โดยผู้มีส่วนร่วมรู้เห็นหรือรับฟังเรื่องราวมาแม้เพียงส่วนเสี้ยว ไม่ว่าจากสหายผู้นำนักศึกษา หรือสหายหน่วยศิลป์ เพื่อนวัยเยาว์ผู้ร่วมล้อมวง ‘ไฟสุมขอน’ ยามค่ำคืนกับ “ลุงไฟ และป้าลม” ที่กระท่อมลับในไพรลึก หรือแม้แต่โดย “กลุ่มเพื่อน สปท.” นำโดย ‘สหายฟืน’ ผู้ก่อไฟ “ที่นี่ สปท.” ให้ลุกโชนขึ้นมาอีกครั้งในทศวรรษปัจจุบัน
ที่กล่าวมานี้ ก็คือเรื่องราวตำนาน ‘นายผี’ อันชวนฉงน เป็นปรัศนีของ อัศนี พลจันทร อยู่ไม่วาย
ตำนานไร้รูปรอยของ ‘นายผี’ อาจเทียบในเชิงอุปลักษณ์ได้ กับสิ่งที่ จาคส์ แดร์ริด้า นักคิดโพสต์โมเดิร์นเรืองนามเรียกว่าเป็น “White Mythology ” อันเป็นวาทกรรมแนวสัญนิยมหลังสมัยใหม่ บ่งชี้เรื่องราวตำนานเล่าขานที่ดูประหนึ่งเรืองรองแจ่มจรัส ทว่า “ถูกลบ” หรือ “ทำให้เลือน” อันเป็นผลมาจากปฏิสัมพันธ์เชิงอำนาจ ระหว่างผู้กุมอำนาจเหนือ กับผู้ที่ถูกกำกับไว้ในอำนาจ จนทำให้เรื่องราวความเป็นจริงลบเลือน เหลือแต่เพียงตำนานไว้เล่าขานแต่เพียงราง ๆ
´นายผี’ คือนักปฏิวัติปัญญาชน เป็นผู้มี “แสงเย็น เห็นอร่าม” สาดประกายเรืองรองมากที่สุดคนหนึ่งในขบวนการปฏิวัติไทยนำโดย พคท. แม้แต่ จิตร ภูมิศักดิ์ ในฐานะกวีชั้นเลิศก็ยังยกย่องท่านว่าเป็น “มหากวีของประชาชน” แต่เหตุใดภาพ ‘นายผี’ กลับเลือนรางเหมือนถูก ‘กลบ~ลบให้เลือน’ จนชวนให้คิดว่า เป็นเพราะระบบการจัดตั้งภายในองค์กรที่เข้มข้นและปิดลับมากแบบ พคท.หรือไม่ ที่ได้มีส่วน ‘งำประกาย’ อัศนี พลจันทร จนเราได้เห็นแต่ ‘เงาราง ๆ’ สมชื่อ ‘นายผี’
และด้วยเหตุนี้กระมัง ?... ชื่อจัดตั้ง ‘สหายบ่ไร’ ที่ตั้งขึ้นใหม่โดย ‘นายผี’ เอง จึงได้ตามมาเป็นสมมติฉายาของ อัศนี พลจันทร ในช่วงระยะสุดท้ายก่อน “ป่าแตก” และในที่สุด “ขบวนการคนเดือนตุลาฯ” ที่เข้าป่าก็เลือนสลายกลายเป็น “ตำนานสีขาว” (White Mythology) อีกชุดหนึ่ง ที่รอการ “รื้อ” เพื่อ “สร้าง” ใหม่
น่าจะถึงเวลาอันควรที่ชนรุ่นหลังจะลองแกะรอย สืบค้นวิถีดำเนินชีวิตนักปฏิวัติของ อัศนี พลจันทร กระเทาะเปลือก “ตำนานสีขาว” ถอดรหัสทั้งด้านบวกและด้านลบไม่ว่าของฝ่ายใด เพื่อร่วมเก็บรับบทเรียนชีวิตและจิตวิญญาณของกวีสำคัญอย่าง ‘นายผี’ อัศนี พลจันทร กันต่อไป

***โปรดติดตามตอนต่อไป ตอนที่ 4
“จันทร์เอย ช่วยบอกให้ลมช่วยเป่า”

สนใจสมัครสมาชิกผู้มีส่วนร่วมกับสถานีข่าว สปท. โปรดคลิ๊ก  

บันทึกเรื่องล้ำในไพรลึก   ตอนที่ 2...“ไม่ไกลเกินไป ที่จะเข้าถึงลุงไฟ”

โดย ชลธิรา สัตยาวัฒนา

“ไม่ไกลเกินไป ที่จะเข้าถึงลุงไฟ”

การต่อภาพปริศนา ว่า “จิตร ภูมิศักดิ์ เป็นใคร? ทำอะไรไว้บ้าง? ทำไมถึงต้องถูก “โยนบก” ?
“การโยนบก” คืออะไรในรั้วจามจุรีอันโอ่อ่า? จิตรใช้นามปากกาอะไรบ้างในช่วงถูกพักการเรียน? ตอนถูกจับขังติดคุกลาดยาวอยู่กับใคร? จิตรทำอะไรและเขียนอะไรไว้บ้าง ช่วงไร้อิสรภาพ? ออกจากคุกแล้วจิตรเข้าป่าไปอยู่ที่เขตไหน? และจิตรถูกใครยิงตาย…ที่ไหน?
ทั้งหมดนี้...กว่าจะต่อปริศนา “ตัวตน” ของ “จิตร” จนได้ภาพรวมที่กระจ่างชัด นักคิด กวีนักเขียน นักวิชาการ นักทำหนังสือ สำนักพิมพ์ต่าง ๆ ต้องใช้เวลานานหลายปี เพราะใน ‘เทวาลัย’ ยุคก่อน “6 ตุลาฯ 2519” ยังไม่มีใครกล้าปริปากเล่าเรื่อง หรือท้าวความหลังว่าเคยรู้จักจิตร ภูมิศักดิ์ หลังเกิดเหตุนองเลือดสังหารหมู่นักศึกษากลางสนามหลวงยิ่งแล้วเข้าไปใหญ่ เพราะบรรดาหนังสือที่สืบค้นกันออกมา ล้วนถูกริบถูกรวบถูกเผาจนแทบว่าจะสิ้นซาก กว่าจะฟื้นคืนชื่อคืนร่าง จิตร ภูมิศักดิ์ ขึ้นมาผงาดได้อีกครั้งก็ใช้เวลานานโข...

แต่นั่นก็ไม่ยากเท่า การเสก “นายผี” ให้ฟื้นคืนร่าง ปรากฏให้ชัดเจนต่อหน้าต่อตาเรา
เพราะ “นายผี” ก็คือ นายของ ‘ผี’ โดยจริงแท้ ผู้ฝึกฝนตัวเองมาที่จะเคลื่อนไหวไร้รูปรอย
เขามักจะปรากฏตนเป็นพัก ๆ เหมือนนกโฉบเข้ามาเพื่ออะไรบางอย่าง แล้วก็บินหายไปพักใหญ่ ไปไหนหรืออยู่แห่งหนใดไม่มีใครรู้ได้ จากนั้นก็ดูเหมือนจะเป็นเช่นเขา ผู้มาอย่างอำพรางตนในรูปนามใหม่ให้ผู้คนฮือฮาแต่ก็สับสนกันไป เช่นกรณีที่ “เขา” ใช้นามปากกา “ประไพ วิเศษธานี” ซึ่งต่อมาไม่นานนัก ก็ดูเหมือนว่าจะเป็น “เขา” อีกกระมังที่บินร่อนเข้ามาในนาม “อุทิศ ประสานสภา” แต่จะใช่เป็นเขาหรือไม่ ผู้คนก็โจษขานเล่าลือกันไปอีกยกใหญ่

การต่อภาพร่างของ “จิตร” นั้น ร่องรอยส่วนใหญ่อยู่ในเมือง ในรั้วเทวาลัย ในหนังสือมหาวิทยาลัย ในสื่อสิ่งพิมพ์ที่พอจะแกะรอยได้อย่างเป็นรูปธรรม เพราะมีคนจดจำรำลึกหรือเป็นสักขีพยานให้ได้ และแม้ในคุกที่เรียกกันว่า ‘มหาวิทยาลัยลาดยาว’ ก็มีพยานบุคคลร่วมแดนตารางให้ปากคำจนสืบทราบกันได้หลายเรื่องราว ไม่ว่าจะเป็นบทเพลง บทละครและงานเขียนชิ้นสำคัญ ๆ…รวมถึง “แดนสังหาร” จิตร ภูมิศักดิ์ ที่สกลนคร ก็สืบสาวได้ถึง ‘จุดปลิดชีพ’ จิตร ภูมิศักดิ์ และแม้กระทั่งใครเป็นมือปืน

แต่ทว่าการฟื้นคืนร่าง “นายผี” นั้น เป็นการ ‘แกะรอย’ ผ่านผืนป่ากว้างใหญ่อันเป็นแดนปิดลับในท่ามพงไพรลึก แถมยังเป็นที่เข้าใจกันว่า “นายผี” เป็นบุคคลระดับ ‘สหายนำ’ ของ พคท. (พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย) ที่เคลื่อนไหวอย่างผิดกฎหมายในช่วงมืดมนของสังคมการเมืองไทย การเดินทางของ “นายผี” จึงล้วนวูบไหวไร้ร่องรอย เพราะวิถีคอมมิวนิสต์ไทยแต่เดิมมาจำต้องสงวนชื่อเสียงเรียงนาม ทั้งนามจริงและนามปากกา แม้แต่ชื่อจัดตั้งก็มักจะเปลี่ยนเมื่อย้ายถิ่นย้ายเขตงานหรือย้ายสังกัดหน่วยงาน

ข้อเขียนชุด “บันทึกเรื่องล้ำในไพรลึก” มุ่งคลี่ ‘มายารูป’ ของผู้ที่ได้ชื่อว่า เป็นทั้ง ‘ผี’ และ ‘ไฟ’ ตามด้วย ‘สหายบ่ไร’ ชื่อจัดตั้งท้ายสุดก่อนที่เขาจะหายเข้ากลีบเมฆเหนือสันปันน้ำสู่แดนลาว
การแกะรอยเพื่อฟื้นคืน ‘ร่างทรง’ ของ “นายผี” ผู้อยู่ในเงามืดมิดของสังคมทมิฬมารมาชั่วชีวิต ผู้เขียนคนนี้ก็ต้องทุ่มเทใช้เวลาเกือบชั่วชีวิตเช่นกัน

จากการสืบสาวประวัติจากพยานบุคคลที่เคยร่วมงานกับ ‘นายผี’ มา เช่นคุณสุภา ศิริมานนท์ ปัญญาชนผู้บุกเบิกการศึกษาเผยแพร่ลัทธิมาร์กซ์ในสังคมไทย และกวีนักคิดนักเขียนนักประวัติศาสตร์เช่นคุณทวีป วรดิลก ในระยะเริ่มแรกของการสืบสาวนั้น เรารับรู้กันแต่เพียงภาพ ‘ตัวตน’ อันเป็นอัตลักษณ์เข้มคมของ ‘อัยการกวี’ ผู้มีอหังการว่า
“อัศนี พลจันทร ไม่ใช่คนสิ้นไร้ไม้ตอก
ไม่ได้สิ้นทางไปในระบบราชการ
หากด้วยจิตใจที่รักความเป็นธรรม
ได้เลือกหนทางเข้าป่าไปพร้อมกับคู่ชีวิต”

“นายผี” เดินทางไกลไปจากระบบราชการไทยนานแสนนานกว่าห้าสิบหกสิบปี สู่แนวรบที่ปฏิวัติของเขตงานต่าง ๆ ที่ล้วน ‘ปิดลับ’ ขั้นสูงสุดในหลายประเทศ จนในที่สุด ‘เถ้าอังคาร’ ของท่านก็ได้มีโอกาสกลับบ้านเกิดมาซบ “อกแม่” ตามที่ได้ตั้งจิตปรารถนาไว้ในบทเพลง “คิดถึงบ้าน”
คุณโกลิศ พลจันทร บุตรชายของอัศนี พลจันทร เปิดเผยว่า ได้ติดตามคุณพ่อไปอยู่ที่ “ปักกิ่ง” ด้วยแต่เยาว์วัย และเล่าถึงที่มาของ ‘เพลงคิดถึงบ้าน’ (หรือ ‘เดือนเพ็ญ’) ที่ชนะใจคนจำนวนมากจากหลากหลายชนชั้นอย่างไม่น่าจะเป็นไปได้ ไว้ดังนี้ :
​“คุณพ่อคิดถึงเมืองไทย และขวนขวายเสนอฝ่ายนำ (ศูนย์กลางนำ พคท.) ว่า อยากขอกลับมาอยู่ในเขตพื้นที่ประเทศไทยจะดีกว่า แต่ไม่เป็นผล ท่านจึงแต่งเพลง “คิดถึงบ้าน” ขึ้นมา โดยใช้ท่อนแรกของทำนองเพลง “พม่าเห่ สองชั้น”
คำบอกเล่านี้ชี้ช่องว่า “นายผี” แต่งเพลง “คิดถึงบ้าน” ที่ ‘ปักกิ่ง นครแห่งความหลัง’ ของ สด กูรมะโรหิต และใครต่อใครอีกหลายคน
[จากป่าดงพงลึก “นายผี” ไปทำอะไรที่สร้างสรรค์ไว้ที่ ‘ปักกิ่ง’…เราจะได้แกะรอยสืบสาวราวเรื่องลงรายละเอียดในขั้นตอนต่อไป]

เมื่อมีคำถามเชิงวิจารณ์ว่า
“เพลงนี้มีเนื้อหาลีลาโรแมนติก เสมือนเป็นอารมณ์นายทุนน้อยที่คิดถึงบ้าน ‘อยากกลับเข้ามาอยู่ในเมือง’ ถึงขนาดกล่าวหาว่าเป็นการแสดงท่าทียอมจำนน ความจริงในช่วงเวลานั้นเป็นอย่างไร”

คุณโกลิศ พลจันทร ให้คำตอบว่า
“มันเป็นการให้ร้ายคุณพ่อ เหมือนว่าพ่อยอมจำนน เลิกสู้ เลิกปฏิวัติเสียแล้ว เป็นการบิดเบือนข้อเท็จจริง
ความจริงคุณพ่อยืนหยัด เดินหน้าอยู่ในขบวนปฏิวัติ…ไม่เคยคิดจะมอบตัวใด ๆ เลย
ที่บอกว่า ‘คิดถึงบ้าน’ นั้น หมายถึง อยากกลับไปสู่แนวหน้าในเขตป่าเขา เพื่อสู้รบปลดปล่อยประเทศไทยตามความตั้งใจ
จะเห็นได้ว่า คุณพ่อไม่ยอมจำนน จนวาระสุดท้ายของชีวิตก็ยังสิ้นใจอยู่ที่ สปป.ลาว”

จากปากคำนี้ เราได้เค้าเงื่อนภาพร่างเป็นเงาเลือนรางว่า “นายผี” ร่อนเร่กลับมาสู่ ‘แนวหน้าในเขตป่าเขา’ ชายแดนไทย แล้วก็ไปสิ้นใจในแดนลาว
[เราจะสืบค้นแกะรอย “นายผี” ในฟากฝั่งแดนลาวกันต่อไป]

มีคำถามตามมาว่า
“เนื้อหาของเพลง ‘คิดถึงบ้าน’ มีอะไรที่ควรรู้ หรือควรเข้าใจให้ถูกต้อง”
ได้คำตอบจากคุณโกลิศว่า
“มีการร้องผิด โดยเฉพาะวรรคแรกที่ไปร้องกันว่า
“เดือนเพ็ญ สวยเย็นเห็นอร่าม...”
ที่ถูกต้องใช้คำว่า ‘แสง’ ไม่ใช่ ‘สวย’
“เดือนเพ็ญ แสงเย็นเห็นอร่าม...”

เท่าที่ติดตามดูระยะหลัง กวีวจนะที่งดงามคือ “แสงเย็น” ได้คืนกลับมา บัดนี้นักร้องส่วนใหญ่จากค่ายเพลงต่าง ๆ ร้องได้ถูกต้องตามต้นฉบับแล้ว

คุณโกลิศ พลจันทร ยังให้ข้อมูลที่น่าสนใจเพิ่มว่า
“สังเกตว่าในเนื้อเพลง มีคำว่า ‘ลม’ กับ ‘ ไฟ’ ตรงนี้มีนัยยะครับ
‘ลม’ ในเนื้อเพลง มีถึง 4 คำ ‘ลม’ เป็นชื่อจัดตั้งของคุณแม่ผม
‘ไฟ’ ก็คือชื่อจัดตั้งของคุณพ่อผมเอง”

มาถึงวันนี้ เริ่มเป็นที่รู้กันแพร่หลายแล้วว่า เพลง “เดือนเพ็ญ” หรือ “คิดถึงบ้าน” นั้น ทั้งเนื้อร้องและทำนอง ประพันธ์โดย อัศนี พลจันทร (นามจริง) คือผู้ที่รู้จักกันในนามปากกาที่ใช้แต่งบทกวีว่า ‘นายผี’ และอีกหลายนามปากกา ท่านเป็นผู้มี ‘ชื่อจัดตั้ง’ ที่ใช้กันใน พคท.ว่า ‘สหายไฟ’ หนุ่มสาวนักศึกษาที่เข้าป่าไปหลัง “6 ตุลาฯ” เรียกขานท่านในเขตป่าเขาแนวรบปฏิวัติว่า “ลุงไฟ”

“คิดถึงบ้าน” จัดเป็นเพลงเพื่อชีวิตที่สมควรได้รับยกย่องว่าเป็น ‘หนึ่งในสุดยอดเพลงเพื่อชีวิต’ ก็ว่าได้ เป็นเพลงที่ขับขานและบันทึกเสียงในวาระต่าง ๆ มากที่สุดเพลงหนึ่งในรอบสามทศวรรษที่ผ่านมา น้อยคนที่ฟังเพลงนี้แล้วจะไม่รู้สึกรู้สมกับอารมณ์เพลงสื่อความหมายกินใจ เข้าถึงแทนใจผู้คนที่จำต้องพลัดพราก เดินทางไกลจากบ้านเกิดเมืองนอน ความลึกซึ้งของอารมณ์เพลงสื่อผ่านถ้อยคำเรียบง่าย เป็นคำใสซื่อที่ชาวบ้านเข้าใจ เป็นคำกวีที่ชาวเมืองผู้มีการศึกษาเข้าถึงรสทางวรรณศิลป์ ด้วยท่วงทำนองเพลงที่ไพเราะกลมกลืนกับเนื้อหา ทำให้ชื่อ ‘นายผี’ หรือ อัศนี พลจันทร เป็นที่รู้จักจดจำรำลึกในวงกว้าง กลายเป็นเพลงร่วมสมัยจวบจนปัจจุบัน

เนื้อเพลงต้นฉบับ
ผู้คนทั่วไปมักเข้าใจกันว่า เริ่มแรกเพลง "คิดถึงบ้าน" คงได้รับการถ่ายทอดกันแบบปากต่อปาก หรือที่คนพื้นบ้านเรียกกันว่า “ต่อเพลง” จึงเป็นเหตุให้จดจำเนื้อร้องเพี้ยนกันไปบ้าง โดยเฉพาะคำบางคำดังกล่าว แต่ก็มีบางข้อมูลบ่งชี้ว่าหาเป็นเช่นนั้นไม่
เนื้อร้องสำนวนนี้ ได้รับการตรวจทานจาก "ป้าลม" หรือ คุณวิมล พลจันทร ภรรยาคู่ทุกข์คู่ยากของ ‘ลุงไฟ’ หรือ ‘นายผี’ คัดจากหนังสือ "รำลึกถึงนายผี จากป้าลม"
(จัดพิมพ์ในวาระ ‘ป้าลม’ อายุครบ 72 ปี)

“เดือนเพ็ญ…แสงเย็นเห็นอร่าม
นภาแจ่มนวลดูงาม
เย็นยิ่งหนอยามเมื่อลมพัดมา
แสงจันทร์นวลชวนใจข้า
คิดถึงถิ่นที่จากมา
คิดถึงท้องนาบ้านเรือนที่เคยเนา

กองไฟ…สุมควายตามคอก
คงยังไม่มอดดับดอก
จันทร์เอยช่วยบอกให้ลมช่วยเป่า
โหมไฟให้แรงเข้า
พัดไล่ความเยือกเย็นหนาว
ให้พี่น้องเรานอนหลับอุ่นสบาย

เรไร…ร้องฟังดังว่า
เสียงเจ้าที่เฝ้าคอยหา
ลมเอ๋ยช่วยมากระซิบข้างกาย
ข้ายังคอยอยู่มิหน่าย
มิเลือนเคลื่อนคลาย
คิดถึงมิวายที่เราจากมา

ลมเอย…จงเป็นสื่อให้
น้ำรักจากห้วงดวงใจ
ของข้านี้ไปบอกเขานะนา
ให้คนไทยรู้ว่า
ไม่นานลูกที่จากมา
จะไปซบหน้าในอกแม่เอย”
ไม่แปลกอะไร ถ้าจะยืนยันว่า ความหมายลึกล้ำของคำในเพลงนี้ คือ คำว่า ‘ลม’ นัยแรกหมายถึงลมที่พัดทั่วไป อีกนัยที่ลึกลงไปคือ ชื่อคู่ทุกข์คู่ยากของผู้แต่งเพลง ซึ่งก็คือ คุณวิมล พลจันทร ผู้มีชื่อจัดตั้งในป่าว่า ‘สหายลม’
“ดิน น้ำ ลม ไฟ” คือ สี่ธาตุหลักที่ปรากฏในบทเพลงนี้
‘ดิน’ ถูกแทนที่ด้วยคำรวมว่า ‘ถิ่น’ และเสริมด้วยอีกหลายคำ เช่น ท้องนา บ้านเรือน คอกควาย
คำอุปลักษณ์ที่ยิ่งใหญ่ที่สุดคือ ‘อกแม่’ ซึ่งเป็นภาพแทนทั้งอารมณ์รักต่อคนรักและอุดมการณ์สูงส่งที่มีต่อบ้านเกิดเมืองนอน
‘แม่พระธรณี’ ในความหมายสากล คือ ‘Mother Earth’ หมายรวมอยู่ในคำ ‘อกแม่’ ที่อบอวลด้วย ‘น้ำรัก’
“ลมเอยจงเป็นสื่อให้
น้ำรักจากห้วงดวงใจ
ของข้านี้ไปบอกเขานะนา”
ข้อความในสามวรรคนี้ ควรยกให้เป็นโวหารกวี ที่ใช้ “กวิตานุมัติ’ หรือที่ในวงการวรรณคดีวิจารณ์เรียกว่า Poetic license ที่เล็ดลอดออกมาด้วยอารมณ์รักต่อผู้อันเป็นที่รักอย่างเหลือล้น ขณะเดียวกันนั้นก็ให้มีความหมายอีกนัยหนึ่ง คือ การทดเทิด หรือ ‘ยกขึ้นสูง’ (Sublimation) ถึงอุดมการณ์อันสูงส่ง นั่นคือ ‘ความรู้สึกรักชาติ’ (ที่ไม่ใช่ ‘ความคิดชาตินิยม’ ตามนิยามความหมายของนักประวัติศาสตร์; และก็มิใช่ความรักหลงจน ‘คลั่งชาติ’ เช่นที่พบเห็นได้ทั่วไปในหมู่ผู้มีความคิดอนุรักษ์นิยมแบบสุดโต่ง) หากเป็นความรักแบบอาวรณ์โหยหาถึง ‘อกแม่’ ในความหมายของ ‘แผ่นดินแม่’ อันเป็นบ้านเกิดเมืองนอนที่นิยมใช้ทับศัพท์บาลีว่า ‘มาตุภูมิ’ ผู้ประพันธ์บทเพลงได้แสดงออกถึงความหมายนัยยะหลังสุดโดยการตวัดกลับอย่างมีชั้นเชิง ด้วยสามวรรคสุดท้ายของบทเพลงคือ
“ให้คนไทยรู้ว่า
ไม่นานลูกที่จากมา
จะไปซบหน้าในอกแม่เอย”

อัศนี พลจันทร หรือ ‘ลุงไฟ’ แต่งเพลงนี้ขึ้นด้วยอารมณ์ความรู้สึก “คิดถึง” อย่างลึกซึ้ง ทั้งของตัวท่านเองที่มีต่อคู่ชีวิต คือ ‘ป้าลม’ และด้วยความจริงใจอันเปี่ยมท้นต่อบ้านเกิดเมืองนอน~แผ่นดินแม่~มาตุภูมิ ในความหมายกว้างที่สุดไม่จำกัดพื้นที่ เหตุการณ์ทางสังคมการเมืองในสมัยนั้น ทำให้ท่านตัดสินใจอำลาจาก “อกแม่” ~ มาตุภูมิ ไปเป็นเวลายาวนานมาก ในการนี่ท่านได้ดำเนินภารกิจสำคัญที่ควรถือได้ว่าเป็นคุณูปการอัน ‘ล้ำเลิศ’ เท่าที่นักคิดนักเขียนและกวีนักแต่งเพลงคนหนึ่งจะสามารถอุทิศให้กับการปฏิวัติไทยได้อย่างไม่น่าเชื่อ ดังจะได้ลงรายละเอียดต่อไป

พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ นักร้องนักแต่งเพลงเพื่อชีวิตเพื่อประชาชน ดูเหมือนจะเป็นคนแรก ๆ ที่นำเอาเพลง "คิดถึงบ้าน" นี้ออกจาก ‘ไฟสุมขอน’ กลางกระท่อมไม้ไผ่หลังเล็ก ในราวป่า ณ ห้วงไพรลึกแห่งหนึ่งบริเวณตะเข็บชายแดนไทย-ลาว ไม่ใกล้ไม่ไกลนักจากอาณาบริเวณ ‘ฐานที่มั่นปฏิวัติ เขตน่านเหนือ’ แถบภูแวภูพยัคฆ์ นักศึกษาปัญญาชนที่เข้าป่าไปรู้จักกันในนาม ‘เขต 4’ อันเป็นที่ตั้งของสองหมู่บ้านใหญ่ของชาวลัวะ (ไปร๊ ) คือ บ้านสว่าง กับ บ้านกู้ชาติ

เหตุใดจึงเริ่มต้นจาก พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ ? ไม่เป็นใครอื่น ?

“บันทึกการเดินทางไกล” ของ ‘สิริอุสา พลจันท์’ ให้เบาะแสว่า เป็นเพราะ ‘ในบรรดานักร้องนักแต่งเพลงเพื่อชีวิตที่ได้เข้าป่าไปทางภาคเหนือ ในเขตฐานที่มั่นปฏิวัติชนชาติลัวะจังหวัดน่านนั้น พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ ในชื่อจัดตั้ง ‘สหายแคน’ เป็น ‘สหายนักศึกษา’ ใน “หน่วยศิลป์น่านเหนือ” ที่ ‘นายผี’ หรือ ‘ลุงไฟ’ ชื่นชอบและชื่นชมว่ามีความสามารถด้านพลังเพลงอย่างเอกอุ ด้วยมีลีลาการร้องแบบชาวบ้านและใช้ท่วงทำนองเพลงแนวพื้นบ้านพื้นเมือง แนวเพลงและ ‘ทางเฉพาะ’ ของพงศ์เทพ กระโดนชำนาญ สอดคล้องกับฐานรากและ ‘ทางมวลชน’ ส่วนใหญ่ที่เป็นชาวไร่ชาวนา ซึ่งเป็นพลังสำคัญของการปฏิวัติ
คงเป็นเพราะเหตุนี้เองที่ ‘สหายแคน’ พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ จากหน่วยศิลป์ ได้รับโอกาสให้ได้พบกับ ‘สหายนำ’ (ยากที่คนทั่วไปจะได้พบ) เช่น ‘ลุงไฟ’ ผู้สังกัด “หน่วย 20” อันเป็นหน่วยงานที่ทำงานด้านทฤษฎี มีลักษณะปิดลับระดับสูงอีกหน่วยงานหนึ่งที่ซุกซ่อนตัวอยู่ที่ตะเข็บชายแดนไทย-ลาว

หลังจากนั้นก็มีมิตรสหายปัญญาชน กวี นักเขียนอีกบางคน ได้รับอนุญาตเป็นกรณีพิเศษให้เดินเข้า ๆ ออก ๆ ไปยังกระท่อมน้อยในราวป่าทึบทึมหลังนั้นด้วย จนทำให้เกิดมีบรรยากาศล้อมวง ‘ไฟสุมขอน’ ศึกษาแลกเปลี่ยนเรื่องกลกลอนกานท์กวีกันอย่างมีรสชาติยามค่ำคืน ในจำนวนนี้มี สหายจันทากับสหายป่อง (ต้นกล้า) สหายทองกรานกับสหายพันตา (คาราวาน) เป็นต้น
พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ เคยเขียนว่า ก่อนจากกันที่ชายแดนน่าน ‘นายผี’ ส่งกระดาษให้แผ่นหนึ่ง เมื่อกลับสำนัก คลี่ดูปรากฏเป็นเนื้อเพลง ข้อมูลนี้ได้มาจาก ‘สหายจันทา’ สหายนักศึกษาในหน่วยศิลป์น่านเหนือ หนึ่งในสมาชิกร่วมวง ‘ไฟสุมขอน’ ในกระท่อมลับของลุงไฟ (ไม่มีใครยืนยันหรือโต้แย้งเพราะเป็นเหตุการณ์เฉพาะตัว แต่ก็ไม่มีหลักฐานเอกสารหลงเหลือยาม ‘ป่าแตก’ ให้สืบค้นได้)

อาจถือได้ว่า ‘สหายแคน’ พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ เป็นผู้ได้รับมอบมรดกตกทอดชิ้นงามนี้จาก ‘ลุงไฟ’ โดยตรง ที่วอนฝาก ‘ลม’ ให้ช่วยพัดพาความคิดถึงห่วงหาอาวรณ์มามอบให้กับ ‘แผ่นดินแม่’ ในระยะเวลาต่อมา ด้วยเป็นที่ชัดเจนว่า ‘สหายพันตา’ หรือ ‘หงา คาราวาน’ (สุรชัย จันทิมาธร) แม้จะมีโอกาสสัมพันธ์ใกล้ชิดกับ ‘ลุงไฟ’ ได้ร่วมล้อมวง ‘ไฟสุมขอน’ ระยะหนึ่งด้วยเช่นกัน แต่ ‘หงา’ รับรู้และฟังเพลง “คิดถึงบ้าน” นี้ ไม่ใช่โดยทางตรงจาก ‘ลุงไฟ’ หากได้ผ่านทางญาติผู้หลานของ ‘ลุงไฟ’ ดังปรากฏหลักฐานในบันทึกของ ‘หงา’ เองถึงที่มาของเพลง “คิดถึงบ้าน” ว่า :
“...ที่สนามรบก่อนเกิดศึกใหญ่ (หมายถึงยุทธการล้อมปราบในเขตน่านเหนือ) ผมได้พบญาติพี่น้องซึ่งเป็นสายทางเขา (นายผี) เพลง 'คิดถึงบ้าน' ถูกร้องให้ผมฟังโดย ‘หมอตุ๋ย’ สหายหญิงผิวคล้ำคนภาคกลางแถบราชบุรี ซึ่งเป็นญาติของเขา และบอกว่าเป็นเพลงที่นายผีแต่งขึ้น ตั้งแต่พลัดบ้านพลัดเมืองไปอยู่ที่กรุงปักกิ่ง เป็นเวลาเกือบ 30 ปีมาแล้ว” — หงา คาราวาน

อย่างไรก็ตาม มีข้อมูลที่ได้จาก ‘สหายจันทา’ อีกกระแสหนึ่งว่า ‘ป่อง ต้นกล้า’ เล่าว่าเคยนั่งคุยกับ ‘นายผี’ คืนหนึ่งที่น่านเหนือ (น่าจะเป็นกระท่อมไฟสุมขอน ที่หน่วย 20 ~ ผู้เขียน) แล้ว ‘นายผี’ ก็พูดถึงเพลงนี้ และยังร้องให้ฟังด้วย
‘ป่อง ต้นกล้า’ ขอจดเนื้อแล้วเอามาร้องให้สหายหน่วยศิลป์น่านเหนือฟัง ด้วยทำนองอิงกับเพลงไทยเดิม "พม่าเห่ ๒ ชั้น" ป่องจึงคุ้นเคยและจับ ‘ทางเพลง’ ได้อย่างรวดเร็วแม่นยำ

หลังจากนั้นหลายปี เมื่อเพลงนี้ "ฮิต" แล้ว เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ กวี~ศิลปินแห่งชาติ ได้แต่งเพลง "ตอบเดือนเพ็ญ" ล้อกับเพลง "คิดถึงบ้าน" โดยใช้ทำนอง "พม่าเห่ ๒ ชั้นทางเปลี่ยน" มอบให้ สุรชัย จันทิมาธร ขับร้อง ผลงานชิ้นนี้บันทึกเทปเรียบร้อยแล้ว
(คำว่า "ทางเปลี่ยน" หมายถึงเพลงเดิม ที่ศิลปินเอาทำนองหลักมาปรับ แต่ง ขยาย ให้มีทำนองแตกต่างออกไป แต่โครงสร้างเพลงเหมือนเดิม ~ สหายจันทา)

ดังความเป็นมาที่กระท่อนกระแท่น สืบค้นจากหลายทิศทาง จึงเกิดมี “ข้อถกเถียง” ที่น่าสนใจในเรื่อง “การต่อเพลง” แต่ละคำแต่ละวรรคแต่ละท่อน ที่ไม่อาจยืนยันด้วยต้นฉบับลายมือตัวเขียนของ ‘นายผี’ เองได้ เนื่องจากท่านล่วงลับไปแล้ว สำหรับนักวรรณคดีวิจารณ์เช่นผู้เขียนบันทึกนี้ เห็นว่ามีความสำคัญยวดยิ่งต่อการประกอบสร้าง ‘อหังการกวี’ อย่าง ‘นายผี’ ให้สมจริง เพื่อชนรุ่นหลังจะได้ร่วมกันวิจักษ์วิจารณ์ ซึมซับรับรู้รสวรรณศิลป์ชั้นครูกันอย่างลึกซึ้ง :
เนื้อเพลงท่อนสุดท้ายที่ว่า
“ลมเอยจงเป็นสื่อให้
น้ำรักจากห้วงดวงใจ
ของข้านี้ไปบอกเขา นะนา
ให้คนไทยรู้ว่า
ไม่นานลูกที่จากมา
จะไปซบหน้าในอกแม่เอย”

‘สหายจันทา’ นักดนตรีจากวงต้นกล้าเดิม แล้วไปหล่อหลอมตนเองในแนวหน้า และได้รับการบ่มเพาะทางการดนตรีชั้นสูงที่แนวหลัง สังกัดหน่วยศิลป์เขตน่านเหนือช่วงหนึ่ง (ก่อนเดินทางลงมาน่านใต้) เล่าสู่กันฟังว่า ในวงการนักเพลงมีความเห็นต่าง ๆ กัน และเอาเพลงท่อนนี้มาขับร้องเป็นสามแนว คือ
แนวที่ 1. "บอกเขา นะนา"
ผู้ร้องเนื้อนี้ อ้างข้อเขียน ~ บทสัมภาษณ์ป้าลม ที่ยืนยันว่า "บอกเขานะนา" ถูกต้อง (เป็นสำนวนพูด)
แนวที่ 2. "บอกเขา นั้นนา"
นักร้องบางคน บางวง ใช้เนื้อร้องนี้ในช่วงแรก ๆ ในการแสดงสด (โดยถือเป็นสำนวนเขียน)
แนวที่ 3. "บอก เขาน้ำนา" หมายถึง ภูเขา แม่น้ำ ทุ่งนา (เป็นโวหารกวี)

สหายจันทาชี้ช่องให้คิดว่า “ส่วนตัวผม เห็นว่าที่ถูกต้องน่าจะเป็น ‘บอกเขา น้ำ นา’ ผมคิดว่า นี่เป็นภาษาสไตล์นายผี รวบคำ คำน้อย ความมากฯ”

ผู้เขียนเห็นคล้อยตามว่า การตีความของ ‘สหายจันทา’ อดีตสมาชิกผู้เคยร่วมล้อมวง “ไฟสุมขอน” คุยเรื่องสัพเพเหระมากับ ‘ลุงไฟ’ รวมทั้งแนวกวีแนวเพลงของท่าน น่าจะเป็นไปได้ ด้วยเหตุผลที่ว่า ฝีปากกวีชั้นครูอย่าง ‘นายผี’ ไม่น่าจะใช้ “สำนวนพูด~ นะนา” ในบทเพลงที่ท่านบรรจงเรียบเรียงขึ้นโดยใช้เวลานานสั่งสมความนุ่มและเนียน ถึงแม้คนรุ่นหลังจะทำเพลงท่อนนี้ให้เป็น “สำนวนเขียน~นั้นนา” ก็ยังไม่น่าจะใช่สำนวนกวีระดับ ‘มหากวี อัศนี พลจันทร’ ผู้เคร่งครัดในการเลือกเฟ้นถ้อยคำให้เป็นโวหารกวีวจนะทุกบททุกวรรคทุกตอน ในวรรณคดีคำฉันท์ชิ้นเอกของท่าน คือ “เราชะนะแล้ว แม่จ๋า”
ดังนั้น เนื้อเพลงท่อนสุดท้ายที่สมบูรณ์ จึงน่าจะเป็น
“ลมเอยจงเป็นสื่อให้
น้ำรักจากห้วงดวงใจ
ของข้านี้ไปบอก เขา น้ำ นา
ให้คนไทยรู้ว่า
ไม่นานลูกที่จากมา
จะไปซบหน้าในอกแม่เอย”

“เขา น้ำ นา” คือ ภาพพจน์แบบ “อธิพจน์” เป็นกวีโวหารที่มีมิติทั้งกว้างและลึก มีสีสัน ให้ทั้งความสูงสง่า ความใส ความลึก และความอุดมสมบูรณ์ของแผ่นดินแม่ ภาพฉากทัศน์นี้ยิ่งใหญ่ควรค่าที่กวีอหังการอย่าง อัศนี พลจันทร “จะไปซบหน้าในอกแม่เอย”

พลวัตรเพลง “คิดถึงบ้าน”
พงษ์เทพ กระโดนชำนาญ บันทึกเสียง ‘เพลงคิดถึงบ้าน’ ครั้งแรกในนาม “วงคาราวาน” ด้วยอัลบั้มเพลงชุด "บ้านนาสะเทือน" เมื่อปี 2526
ต่อมาในปี 2527 แอ๊ด คาราบาว ได้นำมาบันทึกเสียงอีกครั้ง ในอัลบั้มเพลงชุด "กัมพูชา" โดยเปลี่ยนชื่อเพลงนี้เป็น "เดือนเพ็ญ" พร้อมทั้งสลับท่อนเนื้อร้องจากเดิมเล็กน้อย

หลังจากนั้นก็มีผู้นำเพลงนี้ไปบันทึกเสียงอีกนับครั้งไม่ถ้วน ทั้งในชุดอัลบั้มเพลงปกติ และในการแสดงคอนเสิร์ตสด อาทิ พงษ์สิทธิ์ คำภีร์, คนด่านเกวียน, อัสนี-วสันต์ โชติกุล, โฮป, คีตาญชลี, คาราวาน, สายัณห์ สัญญา, ธนิสร์ ศรีกลิ่นดี, ยอดรัก สลักใจ, โจ้ วงพอส, ฟอร์ด สบชัย, หนู มิเตอร์, นิค นิรนาม, มนต์สิทธิ์ คำสร้อย ทั้งนี้ในมหกรรมคอนเสิร์ต “ถูกใจคนไทย” เบิร์ด - ธงไชย แมคอินไตย์ ก็ได้นำมาร้องร่วมกับแอ๊ด คาราบาว ด้วย

นอกจากนี้ เพลงนี้ยังได้รับการบรรเลงและนำมาขับร้องซ้ำหลายครั้งโดยศิลปินทั้งชาวไทยและต่างประเทศ อาทิ ในคอนเสิร์ตของ “เอ็กซ์ เจแปน” ที่จัดแสดงในประเทศไทย เมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2554 ‘โยชิกิ’ หัวหน้าวงได้นำเพลงนี้มาบรรเลงด้วยเปียโนในช่วงอังกอร์ เป็นต้น

ล่าสุด เพลง "คิดถึงบ้าน" ได้รับใช้ “แผ่นดินแม่” ผ่านสื่อภาพยนตร์ เป็นเพลงประกอบเรื่องและเพลงปิดท้ายภาพยนตร์เรื่อง “ตาคลีเจเนซิส” ของ ชูเกียรติ ศักดิ์วีระกุล (กันยายน 2567) โดย เอกภพ พานสิทธิ์ แห่ง “วงเสือโคร่ง” เป็นผู้ขับร้อง

———
* โปรดติดตามตอนต่อไป
“สหายไฟ ผู้ร่วมจุดไฟในถ้ำ”

สนใจสมัครสมาชิกผู้มีส่วนร่วมกับสถานีข่าว สปท. โปรดคลิ๊ก  

บันทึกเรื่องล้ำในไพรลึก.... ชลธิรา สัตยาวัฒนา  ตอนที่ 4  “จันทร์เอย ช่วยบอกให้ลมช่วยเป่า”

 ชลธิรา สัตยาวัฒนา

 “กองไฟ…สุมควายตามคอก คงยังไม่มอดดับดอก  จันทร์เอย...ช่วยบอกให้ลมช่วยเป่า”

ประเด็นปัญหาที่ว่า อัศนี พลจันทร ในฐานะ ‘สหายนำ’ คนหนึ่ง ของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) ผู้มีบทบาทร่วมก่อตั้งสถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย (หรือที่เรียกคำย่อว่า สปท.) แต่งเพลง “คิดถึงบ้าน” ขึ้นที่ไหนนั้น... ยังอาจจะไม่ใช่ปัญหาสลักสำคัญ เท่ากับการแกะรอยให้ได้ความว่า ‘นายผี’ หรือ สหายไฟ ได้ทำอะไรบ้าง เมื่อไปปฏิบัติการบุกเบิกงาน สปท.ที่เวียดนาม
จากการสืบค้นข้อเขียนและเรื่องเล่าสู่กันฟังหลายชิ้นงาน พบว่าการก่อตั้ง สปท. ไม่ใช่เป็นเรื่องอุบัติเหตุที่เกิดขึ้นตามสถานการณ์สู้รบ องค์การนำของ พคท. มีแนวความคิดริเริ่มด้านการประชาสัมพันธ์ในวงกว้าง เรียกเป็นศัพท์ภายในพรรคว่า “งานโฆษณา” ฝ่ายนำของ พคท. มีระบบการกระจายอำนาจและความรับผิดชอบงานต่าง ๆ อย่างทั่วด้าน ในบริบทที่กล่าวถึงก็ได้จัดให้มีกรรมการกลางพรรค นำ “งานโฆษณา” อย่างเป็นกิจลักษณะ ด้วยว่างานด้านวิทยุกระจายเสียงจัดเป็นความก้าวหน้าแห่งยุคสมัยทั้งในระยะก่อนและหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ทั้งฝ่ายอักษะและฝ่ายสัมพันธมิตรได้ใช้งานวิทยุรหัสมอสติดต่อสื่อสารงานลับข้ามประเทศ และใช้ระบบวิทยุคลื่นสั้นกระจายเสียงจากทางไกล เช่น BBC และ VOA ให้ได้ยินได้ฟังกันทั่วทั้งอินโดจีน ในทุกประเทศ และตลอดแนวชายแดน ไม่ว่าจะเป็นบนยอดเขาสูง หรือในป่าดงพงลึกและหุบห้วย
การเตรียมการจัดตั้ง “สถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย” จึงสะท้อนให้เห็นศักยภาพและทัศนวิสัยคาดการณ์ไกลขององค์การนำ พคท. ที่มีแผนงาน เสาะหาและเตรียมสถานที่อย่างสุขุมรอบคอบ อีกทั้งมีแนวทางการ “จัดหา” ผู้คนที่มีคุณสมบัติเหมาะสมกับลักษณะงานอย่าง ‘มีสายตา’ ดำเนินการ “จัดตั้ง” ทีมงานอย่างเป็นระบบ โดยระดมพลกันมาหลายทิศทาง
แม้จะยังสืบค้นไม่ได้ชัดเจนว่า อัศนี พลจันทร อัยการหนุ่มฝีปากกล้า ผู้มีคารมกวีเปี่ยมด้วยพลัง แรก “เข้าป่า” เมื่อใด ที่เขตไหน หลักฐานเอกสารงานเขียนบ่งชี้ว่า ตั้งแต่ระยะก่อน พ.ศ.2500 อัศนี พลจันทร มีผลงานเขียนจำนวนมาก ทั้งที่เป็นบทกวี บทความ บทวิจารณ์วรรณคดี ตีพิมพ์อย่างต่อเนื่องใน นสพ.สยามสมัย สยามนิกร และปิตุภูมิ รวมทั้งในวารสารมหาชน ที่ ‘ชาญ กรัสนัยปุระ’ เป็นบรรณาธิการ
‘ชาญ กรัสนัยปุระ’ เป็นนามแฝงที่ประหลาด มีนัยยะชวนให้คิดว่า คนตั้งนามแฝงให้กับผู้ใช้ชื่อจริงว่า “เชาวน์ พงษ์พิชิต” น่าจะมีความรู้ด้านอักษรศาสตร์ ที่เชี่ยวชาญด้านภาษาสันสกฤต แม้แต่ชื่อ “เชาวน์ พงษ์พิชิต” ก็เช่นกัน อาจเป็นชื่อที่จดทะเบียนในชั้นหลัง สืบค้นได้ว่าบรรณาธิการและนักเขียนชื่อ ‘เชาวน์’ หรือ ‘ชาญ’ นั้น มีชื่อที่ใคร ๆ ในขบวนการต่อสู้กู้ชาติสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง เรียกกันว่า ‘นายช้าง’
‘นายช้าง’ คือใคร?
ชื่อนี้ใช้เรียกกันในยุคสมัยที่ ‘นายช้าง’ ยังเป็นหนุ่มรูปงาม ร่างกายสูงสง่า เป็นหนึ่งในดาราดวงเด่นที่จัดตั้ง “คณะละครเร่” นำพาหนุ่มสาวทางภาคใต้ให้เข้าร่วมการเคลื่อนไหว “ขบวนการรักชาติ” เพื่อต่อต้านการรุกคืบของญี่ปุ่นที่เข้ามาจัดตั้งกองกำลัง ยึดพื้นที่บางส่วนที่มีความหมายเชิงยุทธศาสตร์ของประเทศไทย “นายช้าง” จัดตั้งหน่วยวัฒนธรรมทำนองละครร้อง ละครเร่ และงิ้ว เคลื่อนไหวปลุกระดมจิตใจผู้คนให้หาญสู้ตลอดแดนดินถิ่นทางใต้ พื้นที่ต่าง ๆ ในจังหวัดสงขลา พัทลุง พังงา ยะลา สุราษฎร์ธานี และนครศรีธรรมราช เป็นเขตเคลื่อนไหวที่ ‘นายช้าง’ ใช้รูปการศิลปะการแสดงนำหน้า แต่โดยทางลับ ‘นายช้าง’ นำพาการจัดตั้งกองกำลังอาวุธแบบ “กองโจร” ปล้นเอาอาวุธของกองทหารฝ่ายญี่ปุ่นมาใช้งานในกองกำลังต่อสู้กู้ชาติยามวิกฤต อันสืบเนื่องจากกรณีจอมพล ป.พิบูลสงคราม ประกาศเข้าร่วมสงครามเป็นพันธมิตรกับฝ่ายญี่ปุ่น ในสภาวะวิกฤตเช่นนี้ อาจารย์ปรีดี พนมยงค์ ก็ได้เคลื่อนไหวเป็นการลับ เตรียมการแก้ปัญหาโดยจัดตั้ง “กลุ่มเสรีไทย” ทั้งในประเทศและนอกประเทศ ‘นายช้าง’ ได้ติดต่อสัมพันธ์กับเสรีไทยสายนอกประเทศ (จากอังกฤษและอเมริกา) บางส่วนที่โดดร่มลงมาเตรียมการเคลื่อนไหวต่อสู้ด้วยอาวุธในเขตป่าเขาทางภาคใต้ด้วย
ชื่อจัดตั้งของ ‘นายช้าง’ (‘ชาญ กรัสนัยปุระ’ หรือ ‘เชาวน์ พงษ์พิชิต’) เป็นที่รู้จักกันในชั้นหลังในหมู่สหายนักศึกษาปัญญาชนคนเข้าป่าว่าคือ ‘สหายนิล’ ผู้ร่วมเคลื่อนไหวกับขบวนการต่อสู้แนวรักชาติกู้ชาติมา ตั้งแต่ครั้ง พคท.ยังใช้ชื่อแรกตั้งว่า “พรรคคอมมิวนิสต์สยาม” พรรคนี้มีบทบาทเคลื่อนไหวตั้งแต่สมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ทั้งในกรุงเทพฯ ภาคกลาง ภาคอีสาน และโดยเฉพาะในพื้นที่ทางใต้ของประเทศไทย แนวทางการเคลื่อนไหวหลักคือ คัดค้านสงครามและต่อต้านกองทหารญี่ปุ่นที่ยาตราทัพเข้ามายึดครองพื้นที่บางส่วนของประเทศสยาม ขบวนการนี้แม้มีจุดกำเนิดมาจากการเคลื่อนไหวปฏิวัติทางสากลนอกประเทศ แต่ก็มีรูปการเคลื่อนไหวอย่างอิสระเป็นของตนเอง กล้าคิดกล้าทำ กล้าปฏิบัติการอย่างห้าวหาญ
หากวิเคราะห์อย่างเคารพประวัติศาสตร์ ยึดถือจากหลักฐานความเป็นจริง พบว่าแนวทางการเคลื่อนไหวของขบวนการอันมีที่มาจากพรรคคอมมิวนิสต์สยาม ก็เป็นไปในทิศทางเดียวกันกับขบวนการเสรีไทยทั้งสายอังกฤษ ฝรั่งเศส และอเมริกา ต่างกันตรงที่สายพรรคคอมมิวนิสต์มิได้นำอาวุธและกองกำลังอาวุธของฝ่ายสัมพันธมิตรเข้ามาในเขตแดนไทย แต่ในบางขณะและบางวาระโอกาส สองขบวนการนี้ก็ได้พบปะกันโดยบังเอิญ เพราะเคลื่อนไหวทับซ้อนกันในพื้นที่เขตป่าเขา แม้ต่างฝ่ายก็ปิดลับ มิได้รับรู้นัดหมายกันมาก่อน ครั้นเมื่อได้พบปะกันบังเอิญบ่อยเข้า ด้วยมีอุดมการณ์รักชาติ ต้องการกู้ชาติ มีเป้าหมายศัตรูกลุ่มเดียวกัน ในระยะท้ายใกล้สิ้นสุดภาวะสงคราม จึงมีบางสายงานจับมือกัน ร่วมมือทำการก่อกวนกองกำลังทหารญี่ปุ่นบ้าง มีประจักษ์พยานว่าเสรีไทยบางหน่วย ได้สามัคคีสู้รบร่วมกับกองกำลังปิดลับของขบวนการกองโจรที่นำพาทางการจัดตั้งและวางแผนโดยสายงาน พคท.โดยอาจไม่รู้ว่าเป็นพรรคคอมมิวนิสต์ นอกจากนี้ยังมีเสรีไทยในบางพื้นที่ ซึ่งฝึกการรบแบบกองโจรในเขตป่าเขา ผ่องถ่ายอาวุธที่เคยใช้กันมา หรือไม่ทันได้ใช้ ให้กับฝ่ายขบวนการต่อต้านญี่ปุ่นที่นำโดย พคท. เนื่องจากมีประกาศชี้แจงการสิ้นสุดสงครามเสียก่อน บางหน่วยถึงกับฉลองชัยร่วมกันเช่นในเขตพื้นที่ทางใต้ของประเทศไทยหลายจังหวัด (เชาวน์ พงษ์พิชิต. ประวัติพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย, 2565.)
ภายหลังสงคราม เชาวน์ พงษ์พิชิต หรือ ‘สหายนิล’ ได้ใช้เวลาไปกับงานโฆษณาของ พคท.อย่างเต็มตัว ในฐานะบรรณาธิการวารสาร “มหาชน” หนึ่งในจำนวนนักเขียนประจำที่ส่งงานกวีให้ตีพิมพ์ใน “มหาชน” คือ ‘นายผี’ โดยมีผลงานลักษณะอื่นตีพิมพ์ในนามปากกาอื่น ๆ ด้วย
เหตุการณ์ตามความเป็นมาทั้งสิ้นตลอดกระบวนการ สะท้อนให้เห็นว่า อัศนี พลจันทร ติดต่อสัมพันธ์กับบุคคลและเครือข่ายงานโฆษณาของ พคท. อย่างใกล้ชิดทางงานเขียนตั้งแต่ก่อนเข้าป่า
จึงไม่แปลกอะไรที่ในช่วงปีพุทธศักราช 2504 – 2505 อัศนี พลจันทร ได้ก้าวขึ้นมาเป็นนักการเมืองฝ่ายปฏิวัติเต็มตัว จากการเป็น “ปัญญาชนไทย” ที่รู้จักในฐานะกวี นักเขียน นักวิจารณ์วรรณคดีปากคม ในวารสาร หนังสือ สิ่งพิมพ์ ของขบวนการประชาธิปไตยฝ่ายก้าวหน้า เช่น สายธาร ปิตุภูมิ มหาชน และอักษรสาส์น อัศนี พลจันทร ถูกกำหนดตัวและได้รับเลือกโดย “สมัชชา 3” ของ พคท. ให้ขึ้นมามีบทบาทสำคัญยิ่งในฐานะ “สหายนำ” คนหนึ่งของ พคท. ในจำนวนรายชื่อกรรมการกลาง 24 คน อัศนี พลจันทร เป็นทั้งกรรมการกลางบริหารพรรค และ “กรมการเมือง” (สำรอง)
ผลการประชุม “สมัชชา 3” ยังมีรายชื่อ นิตย์ พงษ์ดาบเพชร สหายหญิงผู้สำเร็จวิชาการหนังสือพิมพ์จากคณะอักษรศาสตร์ จุฬาฯ ประจำการอยู่ที่สถานีวิทยุปักกิ่งในฐานะผู้เชี่ยวชาญภาษาไทย และ ศักดิ์ สุภาเกษม นักเขียนและนักหนังสือพิมพ์มืออาชีพ ที่มีชื่อเสียงและผลงานเป็นที่ประจักษ์ ซึ่งมีภารกิจงานแปลประจำการอยู่ที่ปักกิ่งแล้วเช่นกัน
ทั้งสหายนิตย์ พงษ์ดาบเพชร และสหายศักดิ์ สุภาเกษม มีสถานภาพเป็นสมาชิกพรรคระดับนำ คือ “กรรมการกลาง” (สมัชชา 3) เช่นเดียวกับ อัศนี พลจันทร ทั้งสามท่านมีประวัติเคยทำงานหนังสือพิมพ์มาแล้วอย่างโชกโชน แต่ละท่านมีทักษะการใช้ภาษาไทยในระดับสูง และมีความสามารถพิเศษด้านการขีดเขียนแนวต่าง ๆ กันไป การที่ พคท.เลือกทั้งสามท่านให้เป็นกรรมการพรรค นำงาน สปท. จึงถูกหลักการวางคนให้สอดคล้องกับความสามารถ และเป็นการประกอบส่วนต่าง ส่งเสริมให้สหายที่มีความสามารถระดับสูง ร่วมกันบุกเบิกสร้างสรรค์งาน สปท.อันมีลักษณะพิเศษเฉพาะแห่งยุคสมัยนั้น
มีข้อมูลระบุด้วยว่า ในสภาพที่องค์การนำ พคท.ได้มอบหมายให้ทั้งสามท่านประกอบส่วนเป็น “กรรมการพรรค” ที่นำการบุกเบิกและดำเนินงานของ สปท.นั้น ทางพรรคได้วางบทบาทให้ อัศนี พลจันทร เป็นหัวหน้ากองบรรณาธิการ. (“ธง แจ่มศรี ใต้ธงปฏิวัติ”, อ้างโดย สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ, หน้า 385.)
อย่างไรก็ตาม “กลุ่มเพื่อน สปท.” รายงานว่า อัศนี พลจันทร นำงาน สปท.ในฐานะหัวหน้ากองบรรณาธิการได้เพียงปีเศษ ราวเดือนตุลาคม ปี 2506 ฝ่ายนำของ พคท. ก็มีคำสั่งย้าย อัศนี พลจันทร ไปช่วยงานด้านการแปลสรรนิพนธ์ของเหมาเจ๋อตง จากนั้นก็มอบหมายให้ ศักดิ์ สุภาเกษม เป็นผู้อำนวยการหน่วยพรรคประจำกองงาน สปท. และยังได้จัดส่ง สุจินต์ อัครสมิต จากเมืองไทย ให้ไปทำหน้าที่เป็นบรรณาธิการ สปท. เป็นที่เข้าใจได้ว่า การสั่งการนี้อาศัยอำนาจตามสายงานจัดตั้งภายในของ พคท. ไม่เกี่ยวข้องกับเครือข่ายการเมืองอื่นและบุคคลภายนอกพรรค เช่น ท่านปรีดี พนมยงค์ หรือ สหายโฮจิมินห์ แต่ประการใด
อาจจะเป็นช่วงระยะบุกเบิกนี้เอง ที่มีเรื่องเล่าขานกันต่อมาปากต่อปากว่า เพลง “คิดถึงบ้าน” ที่อัศนี พลจันทร แต่งขึ้นขณะทำงาน สปท. ได้ถูกตราว่าเป็นเพลงสะท้อนอารมณ์ ‘นายทุนน้อย’ โดย ‘จัดตั้ง’ คือ องค์การนำชั้นเหนือที่กำกับดูแล “งานโฆษณา” ได้ระงับมิให้นำออกอากาศทาง สปท. เหตุการณ์นี้มีแต่เสียงอ้างว่า…หรือร่ำลือกัน ยังไม่พบหลักฐานเอกสารรองรับชัดเจน
ในระยะต่อมา เพลงนี้ได้กลายเป็น ‘เพลงเพื่อชีวิต’ ที่อ่อนหวาน ติดอันดับ ครองใจผู้คนที่รับฟังจำนวนล้นหลาม ดัชนีชี้วัดความสำเร็จของเพลงนี้ คือ จำนวนครั้งของการจัดทำอัลบั้มเพลงบันทึกเสียงของนักร้องหลายคนจากหลายค่ายเพลง เป็นที่ประจักษ์ว่าแม้บุคคลสำคัญระดับชาติสถานภาพสูงก็ยังนิยมชื่นชอบเพลงนี้
‘สหายหญิง’ ที่นิยมร้องเพลงนี้ในยาม “คิดถึงบ้าน” ขณะ สปท.ยังตั้งอยู่ในเวียดนาม น่าจะเป็นพยานบุคคลรายสำคัญที่อาจสืบสาว แกะรอย หาข้อเท็จจริงได้บ้าง แม้ว่าประวัติ สปท.ช่วงนี้จะสืบค้นได้ค่อนข้างยากเย็น ดังที่กองบรรณาธิการ “กลุ่มเพื่อน สปท.” ผู้เรียบเรียงหนังสือปกขาวเล่มหนาชื่อว่า “ที่นี่ สถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย” (สนพ.แสงดาว, 2565; 520 หน้า) ก็ยอมรับว่า ประวัติส่วนนี้เขียนได้ยากเนื่องจาก “สหายนำร่วมรุ่น ผู้บุกเบิก สปท. ล้วนล้มหายตายจากกันไปสิ้นแล้ว”
บันทึกเล่าเรื่องย้อนความทรงจำของสหายรุ่นบุกเบิกในหนังสือปกขาว (กลุ่มเพื่อน สปท. 2565) มีเรื่องราวกล่าวถึง ‘สหายไฟ’ หรือ อัศนี พลจันทร ไว้น้อยมาก แต่เมื่อใช้ความพยายาม “ร่อนทรายหาทอง” ก็ไม่ถึงกับไม่พบเสียเลย
การสืบค้น สหายร่วมรุ่นบุกเบิก สปท. ฝ่ายปฏิบัติการ พบว่ามี “สามสหาย” ที่เอ่ยชื่อ “สหายไฟ” โดยระบุว่าเคยพบและร่วมงานกับท่าน ในบทบาท ภาระหน้าที่ และการงาน ต่าง ๆ กันไป
“สามสหาย” อาวุโส ผู้ร่วม “จุดไฟ” ใน สปท.ระยะบุกเบิกที่เวียดนาม เป็นใครบ้าง? จะได้นำเสนอต่อไป

***โปรดติดตาม ตอนที่ 5
“โหมไฟ…ให้พี่น้องเราอุ่นสบาย”
_____
เอกสารอ้างอิง
กลุ่มเพื่อน สปท., สหายฟืน. (บรรณาธิการต้นฉบับ) ที่นี่...สถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แสงดาว, 2565. (520 หน้า)
เชาวน์ พงษ์พิชิต.ประวัติพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แสงดาว, 2565. (592 หน้า)
สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ.ธง แจ่มศรี ใต้ธงปฏิวัติ. กรุงเทพฯ: พิมพ์ในงานฌาปนกิจ ธง แจ่มศรี, สิงหาคม 2562.
คำรายงานการเมืองของมิตร สมานันท์. 29 กันยายน 2504. (เอกสารถ่ายสำเนา)
“ฉลองวันครบรอบหนึ่งปี กับภาระหน้าที่ของเรา” โดย สหายวิญ (เอิบ). 1 มีนาคม พ.ศ. 2506. (เอกสารโรเนียว)
บทสัมภาษณ์คุณสุมิตร (เอกสารถ่ายสำเนา) อ้างโดย “กลุ่มเพื่อน สปท.” คุณสุมิตรเล่าว่า ปี 2507 คนของคุณปรีดี ได้ไปปลุกระดมและเรียกร้องให้มาร่วมปฏิวัติไทยโดยเข้าใจว่า กลุ่มคุณปรีดี กับ พคท. เป็นแนวร่วมกัน โดย พคท.เป็นแนวหลัก เดินทางไปอบรมการทหารที่เวียดนามปี 2508 จนปลายปี 2508 จึงเดินทางเข้าไทยทางเขต 8 (เชียงราย).
มติกรมการเมืองเดือนสิงหาคม 2506.การประชุมกรมการเมือง ครั้งที่ 2 ชุดที่ 3 (8-18 สิงหาคม 2506) หัวข้อที่ 4.
สรุปงานในระยะ 20 ปี (โดยสังเขป) จากสมัชชาผู้แทนพรรคทั่วประเทศครั้งที่ 3 จนถึงสมัชชา 4. (เอกสารถ่ายสำเนา)
Somsak Jeamteerasakul. “The Communist Movement in Thailand,”, A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy, Department of Politics, Monash University, 31 July 1991.

โปรดติดตามและมีส่วนร่วมกับสถานีข่าว สปท.  โปรดคลิ๊ก